Tổ đình Thiên Thai nằm ở phía Bắc chân núi Dinh Cố (ấp 3 xã Tam An, huyện Long Đất, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu; nay thành xã Tam Phước, huyện Long Điền), được khởi công xây dựng năm 1925 bởi Hòa Thượng Thích Huệ Đăng.
Nhưng mảnh đất này trước đó đã là nơi trì niệm của sư tổ Huệ Đăng. Phía sau Tổ Đình có Thạch Động. Thạch Động được tạo dựng công phu trong hang đá, là nơi Hoà Thượng Huệ Đăng sông tu hành trong điều kiện lúc đầu chưa dựng được ngôi chùa như hiện nay.
Tổ đình Thiên Thai toạ lạc trên diện tích tương đối rộng (6ha), được chia làm 4 khu vực chủ yếu đó là : điện chính (Thiên Thai), Thạch Động, Thiên Khánh và Thiên Bửu Tháp (được xây dựng năm 1936). hai câu đối bằng chữ Hán trước cửa Thạch Động: “Tá thạch vi tường thục lão tăng cùng đáo đế, Vĩ phong tác chiến thuỳ chi đại đạo lạc vô cương” (tạm dịch: Đá mượn làm tường, ai có biết lão tăng nghèo đến thế; Gió dùng thay quạt, người đâu hay đạo lạc vô cương).
Đây là Tổ đình của chi phái “Thiên Thai Thiền Giáo Tông” ở Việt Nam do công khai sáng của Tổ Thiên Thai, tức Hoà thuợng Huệ Đăng (1877 – 1953). Hoà thượng Huệ Đăng húy Thanh Kế thuộc phái thiền Lâm Tế, thế hệ 41, truyền thừa theo bài kệ của Tổ Sư Liễu Quán (Thiệt Tế Đại Đạo Tánh Hải Thanh Trừng…) Khi chưa đến 15 tuổi, Ông tham gia phong trào Cần Vương do Mai Xuân Thưởng lãnh đạo. Sau khi lãnh tụ Mai Xuân Thưởng bị xử tử, Ông trốn vào Vũng Tàu dạy chử nho. Trong thời gian ở miền Nam, ông vẫn tìm cách liên lạc với các nghĩa quân chống Pháp. Tuy nhiên, các cuộc kháng chiến đều thất bại nên cụ chán nản, xin vào chùa Long Hòa (ở tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu) để tu. “Năm 1905, sau khi làm lễ an táng cho sư phụ tại chùa Long Hòa, hòa thượng Huệ Đăng vào vùng núi Dinh Cố (ở xã Tam An, H.Long Đất, Vũng tàu) tìm thạch động hoang vắng để tu hành. Ở chân núi có một hang đá lớn nhưng đã có một con cọp đen ở, hòa thượng Huệ Đăng khấn nguyện thì cọp nhường chỗ. Hòa thượng dọn dẹp hang để tu hành và đặt tên là Thiên Thai động. Năm 1908, hòa thượng Huệ Đăng đi hoằng pháp ở nhiều tỉnh Nam bộ, sau đó về hang Mai trên núi Dinh (Bà rịa) tu hành. Người dân thường xuyên tập trung đông nên tri phủ địa phương nghi ngờ hòa thượng Huệ Đăng tổ chức chống Pháp bèn đem quân đến đuổi đi. Năm 1925, hòa thượng Huệ Đăng lại dẫn tăng chúng lên núi Dinh Cố khai hoang, xây dựng chùa Thiên Thai ở gần thạch động ngày xưa. Sau khi hoàn thành chùa Thiên Thai, năm 1929, Hòa Thương Huệ Đăng trùng tu chùa Long Hòa và xây lại tháp Tổ hội tại chùa Long Hoà. Năm 1933, hoà thượng Huệ Đăng cho xây Thiên Bửu Tháp tại chùa Thiên Thai. Năm 1935, hòa thượng Huệ Đăng thành lập hội Thiên Thai Thiền Giáo Tông và xuất bản tờ Bát Nhã Âm để vận động phong trào chấn hưng Phật giáo VN. Năm 1941, hòa thượng Huệ Đăng trở về thăm quê nhà. Quan huyện Bình Khê (nay thuộc H.Tây Sơn) và các nhân sĩ ở Bình Định đã mời hòa thượng ở lại quê để truyền giảng Phật pháp và Ngài cho xây dựng chùa Thiên Tôn (Bình định). Đến năm 1953, hòa thượng Huệ Đăng qua đời tại đây. Bảo tháp của hòa thượng Huệ Đăng được xây dựng sau lưng chùa Thiên Tôn.
Cụ tổ Thiên Thai đạo hiệu Huệ Đăng (ngọn đèn Huệ soi sáng mãi tương lai), tên thật là Lê Quang Hoá, sanh năm 1873 tại xã An Đông, huyện Bình Khê, tỉnh Bình Định. Lê Quang Hoá tham gia phong trào Cần Vương chống Pháp từ năm 17 tuổi. Năm 1895 phong trào chống Pháp của Phan Đình Phùng thất bại. Nhiều cơ sở, tổ chức ở Bình Định bị phá vỡ, anh em chiến sỹ bị bắt, bị tù đày. Ông tìm đường vào Nam và đi tu. Nhưng hoài niệm cứu nước vẫn canh cánh trong lòng bậc chân tu, thể hiện trong cuộc sống, trong giảng dạy đạo pháp Phật giáo cho đệ tử, đã đào tạo được nhiều tăng ni yêu nước. Những người trụ trì Thiên Thai đều thực hiện theo tinh thần đạo pháp gắn với dân tộc.
Rời tổ đình Thiên Thai, du khách rẽ trái theo con đường tam cấp uốn lượn quanh núi Dinh Cố lên cao 82m để chiêm ngưỡng toàn cảnh đồng bằng trù phú Long Đất,Tân Thành vàn xa xa là Xuyên Mộc mờ ảo…
Trên đỉnh núi Dinh Cố có một ngôi miếu được xây dựng công phu trên những khối đá lớn, tương truyền đó là miếu thờ một hiền nữ, còn gọi là Dinh Cố. Không biết trước khi có danh sơn trên, núi Dinh Cố còn có tên gọi nào khác?
Một số người say mê tìm hiểu lịch sử địa phương cho rằng núi Dinh Cố xưa được gọi là núi Bà Rịa. Nếu quả thật như vậy thì giữa ngôi miếu thờ một hiền nữ không tên không tuổi được sử tịch ghi chép và lưu truyền kia với Bà Rịa, một nhân vật lịch sử có thật có mối quan hệ gì chăng?
Núi Dinh Cố không cao lớn, hình dáng như một chiếc nón khổng lồ úp trên cánh đồng Tam An. Lên Dinh Cố, du khách không quên vào miếu Hiền Nữ thắp hương. Theo nhân dân Tam An, từ khi Bà Cố qua đời ngọn núi này trở nên linh thiêng. Người ta truyền rằng đến đây dâng hương, cầu mong cuộc sống gặp nhiều may mắn, hạnh phúc sẽ được toại nguyện. Những huyền thoại thần bí về Bà Cố có thể đã được nhân dân thêu dệt thêm rất nhiều, âu đó cũng là mơ ước về con người tư đức, công hạnh để nhân dân tôn kính ngưỡng mộ.
Nguồn: thanhphobaria.com